Met de komst van Bitcoin en de recente ontwikkelingen rondom digitaal centralebankgeld staan we opnieuw op een kruispunt. Laten we ons geldsysteem bepalen door overheden en centrale banken met de geplande invoering van digitaal centralebankgeld (CBDC) of kies de markt voor Bitcoin, een alternatieve vorm van geld die geen enkele centrale autoriteit kan sturen en die als een wereldvaluta gebruikt kan worden?

In deze analyse laten we zien op welke manier Bitcoin een wereldwijd betaalmiddel kan worden, of beter gezegd het fundament kan vormen voor een nieuw geldsysteem. Dat is nodig, omdat het vertrouwen in het huidige geldsysteem op basis van de Amerikaanse dollar tanende is en de markt zal uitwijken naar een alternatief. We beargumenteren dat dit alternatief eerder Bitcoin zal zijn dan digitaal centralebankgeld, omdat geen enkele CBDC de rol van de dollar als wereldmunt kan overnemen. Wat staat ons te wachten en hoe kan een geldsysteem op basis van Bitcoin eruitzien?

Wat is geld?

Voordat we deze vragen kunnen beantwoorden gaan we eerst terug naar de basis. Wat is geld eigenlijk en hoe is het ontstaan? Geld is in feite een boekhoudkundig systeem. Het concept bestaat al duizenden jaren, maar heeft door de geschiedenis heen verschillende verschijningsvormen gekend. Gouden en zilveren muntstukken werden ooit gebruikt als betaalmiddel, maar dat waren zeker niet de enige instrumenten. Door de monetaire geschiedenis heen werden andere instrumenten gebruikt om schulden bij te houden, zoals kleitabletten, schelpen, zout en kerfstokken.

Uiteindelijk selecteerde de markt goud (en in mindere mate zilver) als het ultieme referentiepunt van waarde, omdat deze edelmetalen alle eigenschappen in zich hebben om als betrouwbaar anker te kunnen fungeren. Beide edelmetalen zijn universeel, deelbaar, duurzaam en zijn bovenal relatief schaars, in de zin dat het aanbod relatief constant is en in een voorspelbaar en laag tempo groeit. Toch bleken ook de gouden en zilveren munten hun tekortkomingen te hebben. Doordat er op steeds grotere afstand handel werd gedreven kwamen er steeds meer verschillende muntstukken uit verschillende regio’s in circulatie, wat de handel belemmerde en de transactiekosten verder opdreef.

Van goud naar bankieren

Om de beperkingen van de handel in gouden en zilveren munten weg te nemen kwamen mensen op een ander idee. In Nederland werd in 1609 de Wisselbank opgericht, die al het verschillende muntgeld inzamelde en omwisselde voor een gestandaardiseerde munteenheid. Daarmee werd het een stuk eenvoudiger om te rekenen en te betalen. Ook konden mensen hun goud in bewaring geven bij de Wisselbank, in ruil voor een tegoed op een rekening. Met dit tegoed konden handelaren transacties uitvoeren, zonder dat daar munten aan te pas kwamen.

Uiteindelijk kwam de Wisselbank door teveel kredietverstrekking en economische tegenspoed ten einde – meer daarover in ons boek Van Goud tot Bitcoin! – maar het concept werd later in veel andere landen overgenomen als uitgangspunt voor de oprichting van centrale banken. Het goud verzamelde zich in de kluizen van banken, terwijl de schuldbewijzen (briefgeld en banktegoeden) die werden uitgegeven op basis van dit goud werden gebruikt in het dagelijkse betalingsverkeer.

Rechtstreeks betalingsverkeer

De overstap van goud naar een systeem van briefgeld en banktegoeden maakte het mogelijk om sneller transacties te doen, omdat er geen fysiek goud meer verplaatst en gewogen hoefde te worden om transacties te voltooien. De digitalisering van het betalingsverkeer bood vervolgens nieuwe mogelijkheden om het betalingsverkeer efficiënter te laten verlopen. Zo hebben verschillende landen inmiddels een infrastructuur gemaakt om transacties tussen banken real-time te laten plaatsvinden.

Neem als voorbeeld het TIPS (Target Instant Payment Settlement) dat eind 2018 werd ingevoerd in de eurozone en waarmee bankoverschrijvingen tussen banken binnen de muntunie altijd direct worden uitgevoerd, 24 uur per dag en 7 dagen per week. Om dit mogelijk te maken houden commerciële banken in de eurozone een TIPS-rekening aan bij hun nationale centrale bank, waarop ze vervolgens een bepaald tegoed kunnen parkeren. Via de tegoeden die banken aanhouden op deze rekeningen kunnen betalingen tussen banken binnen het eurosysteem direct worden afgewikkeld.

Andere ontwikkelde valutagebieden hebben vergelijkbare infrastructuur opgebouwd om betalingen tussen banken rechtstreeks uit te kunnen voeren. Denk bijvoorbeeld aan FEDNow van de Federal Reserve in de Verenigde Staten en RTGS (Real-Time Gross Settlement) en CHAPS (Clearing House Automated Payment System) van de Bank of England in het Verenigd Koninkrijk. Door deze innovaties, waarbij banken een rekening aanhouden bij de centrale bank, kunnen transacties veel sneller afgewikkeld worden dan wanneer banken onderling alle verschillen moeten verrekenen.

Van Goud naar Bitcoin?

We hebben nu in vogelvlucht beschreven hoe banken een ‘probleem’ van goud hebben opgelost, namelijk dat een betaling pas voltooid is op het moment dat het edelmetaal fysiek verplaatst is naar een nieuwe eigenaar. Omdat het goud in de kluis bleef liggen en mensen papieren schuldbewijzen konden gebruiken om transacties te vereffenen werden de transactiekosten lager en konden betalingen sneller worden afgewikkeld. Honderd jaar geleden waren de bankbiljetten in de Verenigde Staten bijvoorbeeld nog volledig inwisselbaar voor goud. Men gebruikte het papiergeld voor betalingsverkeer, maar de onderliggende waarde was fysiek goud dat ergens in de kluis lag. Met de nationalisatie van de goudvoorraad in de Verenigde Staten in 1933 werd ook de inwisselbaarheid van dollarbiljetten voor gouden dollar muntstukken opgeschort.

Eurodollar

Met het loslaten van goud als anker is het geldsysteem ontspoord geraakt. De staatslening heeft de rol van goud overgenomen als fundament van het geldsysteem, waardoor veel problemen zijn ontstaan die we overigens uitvoerig beschrijven in ons boek Van Goud tot Bitcoin! Bovendien ontstond er vanaf de jaren ’50 een private eurodollarmarkt, doordat banken buiten de Verenigde Staten dollarleningen verstrekten aan overheden en multinationals. Deze leningen zijn weliswaar genoteerd in Amerikaanse dollars, maar het zijn geen dollars zoals die door de Federal Reserve of het Amerikaanse banksysteem worden gecreëerd.

Deze eurodollarmarkt is inmiddels zo groot dat de Amerikaanse centrale bank er geen controle meer over kan uitoefenen. Wel vervult ze een belangrijk rol in het ondersteunen van de stabiliteit van de dollar, door als vangnet te fungeren in tijden van crisis. Door swaplines open te stellen voor buitenlandse centrale banken en door obligaties op te kopen bleef het vertrouwen in de dollar gehandhaafd. Afgelopen decennia was dit voldoende om het dollarsysteem draaiende te houden, omdat de markt altijd op de Amerikaanse dollar kon vertrouwen. Dit is ook de reden dat heel veel analisten en economen de aanstaande val van de dollar niet zien gebeuren. Er is echter een belangrijke reden dat de urgentie over dit onderwerp toeneemt: de instabiliteit van de onderliggende waarde van de eurodollar. 

De laatste jaren wordt het vertrouwen in rol die de Amerikaanse dollar wereldwijd speelt door een combinatie van factoren steeds verder ondermijnd. Sinds 2022 staat de neutraliteit van de dollar ter discussie door het besluit van de Amerikaanse regering om dollartegoeden van de Russische centrale bank te bevriezen. Daarnaast speelt de toenemende politieke instabiliteit in de Verenigde Staten een rol, omdat de dollar en Amerikaanse staatsleningen alleen waarde hebben zo lang de overheid haar schuldverplichtingen kan nakomen. Tot slot ziet de markt dat de Amerikaanse regering geen begrotingsdiscipline meer hanteert. Dit ondermijnt het vertrouwen in de Amerikaanse staatslening en daarmee ook de stabiliteit van de waarde van de dollar.

Bitcoin

Bitcoin is begin 2009 ontstaan als reactie op dit losgeslagen en perverse eurodollar systeem, waarvan de excessen sindsdien alleen maar groter en zichtbaarder zijn geworden. Bitcoin introduceerde een nieuwe waardestandaard, die volledig geïntegreerd is in het digitale tijdperk waarin we leven. Net als goud is ook Bitcoin universeel, deelbaar en relatief schaars, in de zin dat het aanbod ervan in een voorspelbaar en steeds langzamer tempo groeit. Ook kost het door een complex wiskundig algoritme veel energie om nieuwe Bitcoin te vinden, net zoals het veel energie kost om gouderts uit de grond te halen en te verwerken tot zuiver goud.

Deze belemmeringen zorgen ervoor dat het aanbod van zowel goud als Bitcoin in een langzaam en voorspelbaar tempo groeit, terwijl de geldhoeveelheid binnen ons huidige geldsysteem flexibel is en kan worden opgerekt naarmate de vraag naar krediet toeneemt. Een belangrijk onderscheid tussen goud en Bitcoin is dat laatstgenoemde digitaal is, waardoor het zich leent om snel en over grote afstanden betalingen te faciliteren. Waar goud fysiek verplaatst moet worden voor een definitieve afwikkeling kan dat bij Bitcoin in enkele seconden of minuten via de blockchain.

Van Bitcoin naar Lightning netwerken?

Bitcoin lijkt dus de ideale kandidaat om een wereldwijd betaalmiddel te worden. Het combineert de voordelen van decentraal geld met de hoge stock to flow ratio van goud en het gemak van elektronisch betalen. Daarom wordt Bitcoin ook wel digitaal goud genoemd. Voor het eerst in de geschiedenis bestaat er een digitaal instrument dat net als goud geen tegenpartijrisico kent, haar waarde niet ontleent aan een centrale autoriteit en geen politieke kleur of nationaliteit kent.

Toch is de praktijk een stuk weerbarstiger. Hoewel een Bitcoin transactie in theorie vrijwel onmiddellijk wordt verwerkt in de blockchain is het grote nadeel dat de blockchain van Bitcoin slechts zeven transacties per seconde kan verwerken. De beperkingen daarvan werden zichtbaar naarmate meer mensen Bitcoin wilden kopen of als betaalmiddel probeerden te gebruiken. De transactiekosten stegen op piekmomenten naar enkele dollars of zelfs enkele tientallen dollars, waardoor het onaantrekkelijk werd om Bitcoin als betaalmiddel te gebruiken.

Dit leidde in 2017 tot een afsplitsing naar Bitcoin Cash, een variant op Bitcoin die meer transacties per seconde kan verwerken, maar nog altijd volstrekt onvoldoende om op grote schaal gebruikt te worden. De verwachte adoptie van deze cryptomunt bleef uit, dus de oplossing moest uit een andere hoek komen.

Net zoals de handel met verschillende gouden munten ten tijde van de Gouden Eeuw vastliep op hoge transactiekosten, zo blijkt ook Bitcoin de laatste jaren tegen de beperking van hoge transactiekosten aan te lopen. Maar dat wil niet zeggen dat de kansen van Bitcoin verkeken zijn als nieuwe wereldmunt…

Lightning

Er zijn namelijk oplossingen beschikbaar om het probleem van de beperkte schaalbaarheid van het Bitcoin netwerk op te lossen. Denk bijvoorbeeld aan Lightning, een protocol dat het mogelijk maakt om veel meer transacties in Bitcoin af te wikkelen. In essentie zorgt dit protocol ervoor dat gebruikers onderling transacties in Bitcoin kunnen uitvoeren, zonder iedere individuele transactie te verrekenen in de blockchain (die beperkt is tot zeven transacties per seconde).

Hoe gaat dit in zijn werk? Een passage uit ons boek Van Goud tot Bitcoin!

De kracht van het Lightning netwerk is dat het werkt met uitgestelde betalingen. Wanneer de verzender en de ontvanger van een Bitcoin-transactie zijn aangesloten op het netwerk kunnen zij een kanaal openen. Transacties worden vervolgens gebundeld en pas verrekend op het moment dat één van beide partijen het kanaal weer sluit. Vergelijk het met vrienden die samen op vakantie gaan en om de beurt betalen. In plaats van iedere betaling direct in de groep te verrekenen houden ze alle kosten bij om aan het einde van de vakantie de balans op te maken en de rekeningen te vereffenen. In dat geval hoeft er slechts één verrekening plaats te vinden.

Het Lightning netwerk maakt goedkope en snelle betalingen met Bitcoin mogelijk en kan daarmee op dezelfde manier functioneren als banken vandaag de dag. In plaats van de vele miljoenen transacties tussen bankrekeningen direct te verrekenen vindt er eens per dag een saldering plaats, waarbij banken alleen de nettobedragen met elkaar vereffenen.

In zekere zin kunnen we hierin een parallel trekken met de ontwikkeling van het bankieren in de tijd dat mensen nog met gouden munten betaalden. Banken voerden deze transacties snel en tegen lage kosten uit, waarbij het goud als onderliggende waarde in de kluis bleef liggen. Goud bleef het referentiepunt van waarde, maar in de praktijk wisselden vooral bankbiljetten en banktegoeden van eigenaar.

Op dezelfde manier kunnen Lightning netwerken Bitcoin transacties tussen duizenden of zelfs miljoenen gebruikers verwerken, zonder dat deze allemaal in de blockchain verwerkt moeten worden. De problemen van schaalbaarheid en hoge transactiekosten wordt daarmee opgelost, terwijl Bitcoin nog steeds als rekeneenheid en waardestandaard kan worden gebruikt.

Nieuwe betaalinfrastructuur

Door de geschiedenis heen is het concept geld niet veranderd, maar wel de verschijningsvorm van het geld. Zoals banken een centrale rol vervullen in het huidige geldsysteem, zo kunnen Lightning netwerken een centrale rol gaan vervullen in een toekomstig parallel geldsysteem op basis van Bitcoin.

Harold Thomas Finney, een programmeur die vroeg betrokken was bij de ontwikkeling van Bitcoin, schreef daar eind 2010 al het volgende over op het blog Bitcointalk. We hebben een aantal belangrijke passages dikgedrukt gemaakt:

“Er is eigenlijk een hele goede reden voor het bestaan van Bitcoin-banken, die hun eigen digitale valuta uitgeven, inwisselbaar voor bitcoins. Bitcoin zelf kan niet elke financiële transactie in de wereld aan iedereen doorgeven en opnemen in de blockchain. Er moet een secundair niveau van betalingssystemen komen dat lichter en efficiënter is. Ook zal de tijd die nodig is om Bitcoin-transacties af te ronden onpraktisch zijn voor aankopen van gemiddelde tot grote bedragen.

Bitcoin-banken lossen deze problemen op. Ze kunnen werken zoals banken deden voor de nationalisatie van valuta. Verschillende banken kunnen een verschillend beleid voeren, sommige agressiever, andere conservatiever. Sommige banken hebben een fractionele reserve terwijl andere banken 100% Bitcoin-gedekt zijn. Rentepercentages kunnen variëren. Contant geld van sommige banken kan goedkoper zijn dan contant geld van andere banken.

George Selgin heeft de theorie van concurrerende freebanking in detail uitgewerkt en hij stelt dat zo’n systeem stabiel, inflatiebestendig en zelfregulerend zou zijn.

Ik denk dat dit het uiteindelijke lot zal zijn van Bitcoin, om de monetaire basis te vormen die dient als reservevaluta voor banken die hun eigen digitale geld uitgeven. De meeste Bitcoin-transacties zullen plaatsvinden tussen banken, om netto-overdrachten af te wikkelen. Bitcoin-transacties door privépersonen zullen net zo zeldzaam worden als… nou ja, als Bitcoin-gebaseerde aankopen vandaag de dag zijn.”

Bitcoin banken

Zoals Finney correct voorzag is het protocol van Bitcoin niet geschikt om alle financiële transacties in de wereld te verwerken. Het zal uiteindelijk alleen gebruikt worden om de saldi van verschillende grote Bitcoin banken te vereffenen, net zoals banken voor de implementatie van real-time betaalsystemen nog periodiek de onderlinge verschillen moesten vereffenen.

Maar wat zijn dan die Bitcoin banken? Dat zullen bedrijven en online platforms zijn die beschikken over veel gebruikers of een grote positie in Bitcoin (om transacties via Lightning netwerken te kunnen faciliteren). Dit kunnen bedrijven zijn als Apple, Alphabet (Google), Meta (Facebook), Amazon en Tesla, maar ook andere bedrijven die nu al Bitcoin aan hun balans toevoegen. En dat worden er steeds meer, zoals ook dit overzicht van Bitcointreasuries laat zien.

MicroStrategy, dat onder leiding van Michael Saylor pionier is op dit gebied, gaat al een stap verder door dollars te lenen op de kapitaalmarkt en deze rechtstreeks om te zetten in Bitcoin. Daarmee speculeert het bedrijf op een verdere waardestijging van Bitcoin en op een wereld waarin de virtuele munt een belangrijke rol gaat vervullen.

Bitcoin standaard

Zoals banken in het huidige betalingssysteem een tegoed bij de centrale bank aanhouden om directe betalingen te faciliteren, zo kunnen partijen die over een significante hoeveelheid Bitcoin beschikken een rol gaan vervullen als Bitcoin bank. Gebruikers kunnen in de toekomst dan mogelijk een wallet met ondersteuning voor het Lightning netwerk op hun telefoon installeren om vervolgens via deze grote spelers betalingen in Bitcoin te doen. Direct en zonder de hoge kosten van een transactie die in de blockchain moet worden weggeschreven.

Hiermee hebben we de contouren geschetst van hoe een nieuw soort Bitcoin geldsysteem dat er in grote lijnen uit kan zien. Zoals goud ooit in de kluizen van banken lag als dekking voor het papiergeld en banktegoed dat mensen gebruikten voor het dagelijkse betalingsverkeer, zo kan ook Bitcoin de rol van digitale waardereserve vervullen. De meeste transacties vinden dan plaats in het Lightning netwerk, waarbij grote bedrijven met veel Bitcoin een faciliterende rol kunnen vervullen. Daadwerkelijke transacties op de blockchain zullen dan slechts sporadisch nodig zijn om verschillen tussen de Bitcoin banken te vereffenen.

Wat betekent dit voor de koers van Bitcoin?

Wie al vroeg een positie in Bitcoin heeft genomen zal hiervoor rijkelijk beloond worden, omdat de koers van de munt bij grootschalige adoptie aanzienlijk hoger zal komen te liggen. Dat betekent ook dat koop- of verkooporders een minder grote impact zullen hebben op de prijs, waardoor de volatiliteit van Bitcoin zal afnemen. Voor dagelijks gebruik kunnen prijzen in Satoshi’s uitgedrukt worden, de kleinst mogelijke fractie van Bitcoin (100 miljoen Satoshi = 1 Bitcoin). Om een voorbeeld te geven: bij een Bitcoin koers van €60.000 staat één Satoshi gelijk aan €0,0006. Zou de waarde van Bitcoin met een factor honderd stijgen, dan hebben we het over slechts 6 eurocent. Dat biedt voldoende ruimte om de prijzen van alle goederen en diensten in een economie mee uit te kunnen drukken.

Door een bredere adoptie van Bitcoin zal de waarde ervan dusdanig stijgen en zal de liquiditeit in de markt dusdanig toenemen dat ook de volatiliteit zal afnemen. Wanneer de marktkapitalisatie van Bitcoin bijvoorbeeld een factor honderd groter is dan nu, dan heeft een grote transactie veel minder invloed op de waarde van de munt. En daarmee komt een ander belangrijk obstakel van Bitcoin om het te kunnen gebruiken als betaalmiddel of rekenmiddel te vervallen.

Is het eerlijk dat sommige mensen zoveel zullen verdienen aan het feit dat ze vroeg in Bitcoin zijn gestapt? Wat dat betreft kunnen we de vergelijking maken met investeerders die al heel vroeg de potentie inzagen van Apple, Tesla, Nvidia of Amazon en deze aandelen voor enkele dollars kochten. Je zou kunnen zeggen dat deze mensen worden beloond voor het feit dat ze al vroeg hebben geïnvesteerd (en dus risico hebben genomen) voor de ontwikkeling van producten en diensten die later van ongekende economische waarde zouden blijken voor de samenleving.

Waarom geen CBDC?

Centrale banken zien de opkomst van Bitcoin als gevaar, zoals we al eerder in diverse analyses schreven. Ze proberen dan ook zelf digitale versies van het door hun uitgegeven papiergeld te ontwikkelen, zogenaamde Central Bank Digital Currency (CBDC). Om verschillende redenen zullen deze CBDC’s echter geen succes worden. In het kader van deze analyse is de belangrijkste reden dat een CBDC nog steeds wordt gedekt door de staat. En dat is precies het probleem van het huidige geldsysteem: kredietcreatie slaat op hol omdat er geen discipline in het systeem zit. En vanuit internationaal perspectief kan daaraan toegevoegd worden dat een CBDC geen neutrale reserve is, in tegenstelling tot Bitcoin en goud.

Conclusie

Bitcoin loopt tegen dezelfde problemen aan als fysiek goud als betaalmiddel, omdat de settlement lastig is. Bij goud is dat duur vanwege transport, verzekering en verificatie van echtheid. Bij Bitcoin vanwege het technisch beperkte aantal transacties op de blockchain, waardoor het heel duur wordt om transacties te verwerken.

Zoals bankieren is uitgevonden om de tekortkoming van goud op te vangen, zo kan het Lightning protocol de beperkingen van Bitcoin opvangen. In beide gevallen wordt een tweede laag toegevoegd, die niet de beperkingen kent van afwikkeling in fysiek goud c.q. Bitcoin. Zoals goud het referentiepunt van waarde kan zijn voor papiergeld, zo kan Bitcoin het referentiepunt van waarde zijn in het digitale domein. Ook al worden transacties via Lightning netwerken uitgevoerd en niet rechtstreeks in de blockchain van Bitcoin verwerkt.

Bitcoin kent niet het vertrouwensprobleem van het ongedekte fiatgeld, omdat de integriteit van Bitcoin beschermd wordt door de enorme rekenkracht in het Bitcoin netwerk. De ‘geldhoeveelheid’ kan niet zomaar worden aangepast, waardoor er meer vertrouwen is in de waarde. Bovendien kent Bitcoin – net als goud overigens – veel minder politiek risico, omdat het niet door centrale banken en overheden wordt uitgegeven. In een tijd van de-globalisering, financiële repressie en economische sancties zal de behoefte aan een neutrale vorm van geld (zoals goud en Bitcoin) alleen maar verder toenemen en kan Bitcoin een wereldwijd betaalmiddel worden.