De hegemoniale status van de VS en het Westen berust op drie pijlers: monetaire en economische dominantie, hard power waar militaire kracht mee wordt gefinancierd en culturele soft power, die voortkomt uit de harde economische en militaire kracht. Alle drie pijlers verzwakken grotendeels door eigen toedoen. De monetaire en economische macht kalft af door het opheffen van de neutrale status van de dollar en de geopolitieke positie verzwakt door de-industrialisering en militaire overmoed.
Soft power wordt ondermijnd door culturele inertie en inconsequent en immoreel buitenlands beleid. Het verlies van soft power is misschien nog wel gevaarlijker dan dat van hard power, omdat het gebaseerd is op immateriële zaken als vertrouwen en respect. Het gezegde ‘vertrouwen komt te voet, maar gaat te paard’ is dan ook een uitermate geschikte beschrijving van wat er op het spel staat.
Machtsrealist
Soft power is een begrip van de Amerikaanse politicoloog en machtsrealist Joseph Nye. In zijn onlangs verschenen memoires beschrijft de inmiddels 87-jarige Nye hoe hij deze term toepaste op de Amerikaanse machtspolitiek in buitenlandse aangelegenheden. Nye was adviseur van de presidenten Carter en Obama en bekleedde topfuncties op Harvard University. Volgens Nye komt soft power niet uit de loop van een geweer, maar berust die op de culturele aantrekkingskracht van een land dat ook militair en economisch machtig is. Wat sterk is, wordt gezien als begeerlijk, wat begeerlijk is, wordt aangeschaft of gekopieerd.
Ook de bekende Amerikaanse politicoloog Samuel Huntington benadrukte vaak het grote belang van soft power. Hij stelde dat een toename van harde economische en militaire macht het zelfvertrouwen van bevolking en elite versterkt, wat leidt tot een geloof in de superioriteit van de eigen cultuur in vergelijking met die van andere volkeren. Dit verhoogt weer de aantrekkingskracht bij andere volkeren. De VS hebben traditioneel uitgeblonken in culturele soft power, met Hollywood, populaire muziek, technologie en instellingen voor hoger onderwijs die wereldwijd een beeld projecteren van de Amerikaanse waarden en levensstijl.
‘Stervend rijk in verval’
Juist bij de prestigieuze Amerikaanse universiteiten komt echter ook de negatieve kant van de vanzelfsprekendheid van soft power naar voren. William Deresiewicz, een voormalig professor aan Yale, zag bij zijn studenten, die tot de besten van het land behoren, een verontrustende trend. Ze worstelden met kritisch en creatief denken en misten doelgerichtheid. In zijn boek, ‘Excellent Sheep’ (2014), stelt Deresiewicz dat elite-universiteiten juist conformisten voortbrengen die geen richting hebben. Deresiewicz beweert dat de verschuiving van de focus van geesteswetenschappen naar meer “praktische” vakken waar veel geld mee kan worden verdiend – zoals economie – het vermogen van studenten om zelfstandig te denken heeft aangetast. Het gebrek aan zelfstandig denken en het ontbreken van zelfreflectie zijn inmiddels diep geworteld in de Amerikaanse cultuur en het technocratische bestuur. En dat heeft maatschappelijke gevolgen.
Een nieuwe peiling van de Amerikaanse denktank Blueprint laat zien dat jonge kiezers in overgrote meerderheid politici wantrouwen en geloven dat het land in verval is. De hoofdonderzoeker van Blueprint, Evan Roth Smith, merkte de opvallende negativiteit op onder jonge kiezers, die de Verenigde Staten omschrijven als een “stervend rijk dat wordt geleid door slechte mensen”. Smith benadrukte het belang van het erkennen van de wijdverspreide ontevredenheid, vooral over economie en inflatie. Hij adviseerde dat politieke leiders sterk moeten communiceren over hun erkenning van deze problemen en hun inspanningen om ze aan te pakken, in plaats van een al te optimistische kijk op de toestand van het land te presenteren.
Het vermogen van het maatschappelijk middenveld om vraagtekens te zetten bij het regeringsbeleid in zowel de VS als het Westen is echter volledig weggevallen. Journalisten en academici zijn bang om hun baan te verliezen. De enige journalisten en academici die promotie krijgen, zijn degenen die hetzelfde incompetente beleid promoten of die het door de politieke elite gewenste narratief verspreiden. Daarover schreef de Duitse journalist Udo Ulfkotte met het boek ‘Gekochte Journalisten‘ een confronterende uiteenzetting. De VS en het Westen leiden aan culturele inertie.
Sleets
Ook de beide harde pijlers van de macht zijn sleets geworden. Dat is dagelijks terug te zien in het nieuws. De rol van de dollar – de eerste pijler van de harde Amerikaanse economische en geopolitieke macht – staat in toenemende mate onder druk. Binnenlandse politieke spanningen in de VS zorgen voor internationaal wantrouwen.
Politieke instabiliteit, sociale spanningen en disfunctioneel leiderschap vormen geen goed fundament voor de waarde van een valuta. Bovendien hebben de VS de begrotingsdiscipline overboord gegooid en groeit de staatsschuld sneller dan de economie. Ook heeft de Amerikaanse regering in alle ‘wijsheid’ de neutraliteit van de dollar opgeheven, door de tegoeden van Rusland te bevriezen en vervolgens te confisqueren.
Het vertrouwen in de Amerikaanse monetaire en financiële macht brokkelt dan ook snel af. Steeds meer landen keren zich af van de dollar en zetten in op aankoop of repatriëring van goud. Zo werd bekend dat India afgelopen maand 100 ton goud heeft teruggehaald vanuit de Bank of England in Londen naar het eigen grondgebied om de monetaire en economische soevereiniteit te waarborgen. En het land zou van plan zijn nog meer goud terug te halen, wat gezien kan worden als een motie van wantrouwen tegen het westerse monetaire systeem.
De combinatie van grootschalige goudaankopen door centrale banken buiten de westerse invloedsfeer – voor het derde jaar op rij een naoorlogs record – en de stijgende goudprijs dringt de rol van de Amerikaanse staatslening als waardeopslag terug. Ook de rol van de dollar in de mondiale handel is op zijn retour. Als internationaal betaalmiddel levert de dollar marktaandeel in ten faveure van de Chinese yuan en als reserve ten opzichte van met name goud.
De tweede pijler van de Amerikaanse macht, militair overwicht, staat ook onder druk. In Oekraïne blijkt de NAVO onder leiding van de VS niet in staat het Oekraïense leger van voldoende munitie en materiaal te voorzien, als gevolg van de nog maar beperkte industriële capaciteit in het Westen om de productie te verhogen. Daardoor kunnen oude voorraden niet tijdig aangevuld worden.
Hier bovenop komt het Amerikaanse onvermogen om schepen een veilige doorgangsroute door de Rode Zee te garanderen. Een half jaar na het begin van de aanvallen van Houthi rebellen vaart het grootste deel van de schepen nog steeds om. In Afrika wijzen steeds meer landen het Amerikaanse leger de deur, terwijl ook de Franse invloedssfeer in voormalige koloniën tanende is. Ook de poging van het Westen tot het openen van een tweede front tegen Rusland door beïnvloeding van Georgië mislukte. Beide pijlers van de Amerikaanse harde macht staan dus in toenemende mate onder druk. En dat maakt de VS nerveus.
Porseleinkast
De VS reageren als een olifant in de porseleinkast en ondermijnen nu ook eigenhandig hun derde pijler van macht, de culturele soft power. De met veel bombarie uitgevente idee dat er sinds de Tweede Wereldoorlog en met name na de val van de Sovjet-Unie in 1991 sprake is van een ‘rules-based-order’ onder (militair) gezag van de VS en geschraagd door internationale instituties zoals het IMF, de Wereldbank en internationale (handels)verdragen, is ontmaskerd.
De VS lappen de regels steeds opzichtiger aan de laars. Met name het in de wind slaan van gangbare internationale rechtsregels en het naar eigen goeddunken veranderen van de geopolitieke spelregels legt de hypocrisie van de Amerikaanse ‘rules-based-order’ bloot. De Amerikaanse geopolitieke alleingang wordt in het Westen steeds vaker openlijk beaamt en bovendien als positief bezien.
Zo stond onlangs in de Financial Times dat het breken van de eigen ‘rules-based-order’ juist goed is. De publicatie adviseert de VS om zichzelf niet meer te positioneren als verdediger van een “op regels gebaseerde orde”, maar dat ze juist “de vrije wereld” verdedigen. Het erkent dat de zogenaamde ‘rules-based-order’ een construct was dat louter de VS heeft gediend en waarvan de regels werden verzonnen bij gelegenheid en in het nadeel van de opponent. Dat de hypocrisie van deze ordening nu niet alleen wordt erkend, maar dat het afbreken ervan zelfs wordt uitgelegd als iets positiefs, is ronduit verbijsterd.
Het is ook gevaarlijk, want het suggereert dat de VS een grote mate van vrijheid hebben om in de geopolitieke ordening in te grijpen zonder daar enige verantwoordingsplicht over af te hoeven leggen. De VS gedragen zich als een gewond dier dat op onverwachte wijze nog gevaarlijk terug kan slaan. De rest van de wereld keert zich dan ook versneld af van de VS en het Westen en probeert zich in te dekken, door nieuwe allianties te sluiten (BRICS), nieuwe handelsroutes te ontwikkelen en voorbereidingen te treffen op een nieuw monetair systeem (goudvoorraden uitbreiden en terughalen en handel in lokale valuta).
Zelfvernietiging
De drie pijlers van de Amerikaanse macht eroderen gezamenlijk, een proces dat door eigen toedoen wordt versneld. Zelfvernietiging van de morele status van de VS in de wereld, vernietiging van de neutrale status van de dollar en vernietiging van de onaantastbare status van het leger. Het verval versnelt omdat het centrum is verzwakt, terwijl het dit door gebrek aan zelfreflectie niet eens door heeft. Het Westen heeft afscheid genomen van pragmatisme en is bevangen geraakt door een ideologie die het verval versnelt. Het maakt opzichtige beleidsfouten en verkeerde inschattingen vanuit een desastreuze combinatie van arrogantie en gebrek aan kwaliteit.
De Britse historicus Arnold Toynbee concludeerde in zijn twaalfdelige werk A Study of History over de opkomst en ondergang van 21 beschavingen dat een ondergang altijd tot stand kwam door interne verzwakking en niet door externe omstandigheden, zoals een aanval door een sterkere opponent. En dat is precies wat we voor onze ogen zien voltrekken met het verval van de Verenigde Staten.